کنتاکتور چیست؟

کنتاکتور (Contactor) مخفف دو کلمه کنترل کانتکت به معنای اتصال دهنده کنترل شونده؛ یک کلید الکترومغناطیسی است که به جهت قطع و وصل لحظه ای جریان برق از آن استفاده می شود. اگر بخواهیم به زبان ساده کنتاکتور را شرح دهیم کنتاکتور مشابه یک کلید تک پل معمولی است که با اعمال ولتاژ به آن جریان برق را برقرار می کند. برقراری جریان برق در کنتاکتورها به وسیله یک بوبین انجام می پذیرد. بوبین با استفاده از هسته ثابت پس از دریافت ولتاژ یک حالت الکترومغناطیسی (آهنربایی) پیدا می کند و هسته متحرک را به سمت خود جذب می کند. بدین ترتیب جریان برق در کنتاکتور برقرار می شود. با قطع جریان برق نیز این خاصیت از بین می رود و به کمک یک فنر شرایط هسته ها به حالت اولیه در می آید. موارد ذکر شده خلاصه ی تعریف یک کنتاکتور بود اما توضیحات آن به همین قدر ختم نمی شود. پرسش های زیادی در خصوص انواع کنتاکتور وجود دارد که در این مقاله سعی داریم به پاسخ و بررسی تمامی این موارد بپردازیم.

یک کنتاکتور دارای اجزای سازنده مختلفی است که هر یک از آن ها در روند فعالیت کنتاکتور وظیفه ای را برعهده دارد.
اجزاء تشکیل دهنده کنتاکتور عبارت است از:

1. بوبین یا سیم پیچ
2. هسته ثابت
3. هسته متحرک
4. فنر
5. ترمینال ها
6. شاسی و قاب نگهدارنده تجهیزات

تمامی کنتاکتور های موجود در بازار به صورت عمومی دارای سه قسمت هستند که این سه قسمت شامل مدار قدرت، مدار فرمان و مدار تغذیه بوبین می باشد.

مدار قدرت کنتاکتور

مدار قدرت کنتاکتور شامل سه ورودی و سه خروجی برق سه فاز است که می توان با اتصال جریان برق به ورودی و اتصال مصرف کننده مثل موتور، هیتر و … به خروجی، مدار مصرف کننده را به کنتاکتور متصل نمود.

مدار فرمان کنتاکتور

مدار فرمان کنتاکتور (کنتاکت کمکی) به قسمتی از مدار کنتاکتور گفته می شود که در هنگام قطع یا وصل شدن جریان برق سه فاز کنتاکتور از خود واکنش نشان می دهد. این واکنش با اتصال و یا عدم اتصال پلاتین های کمکی همراه است که به دو صورت NO و NC می باشد.

Normally Open

حالت اول Normally Open یا NO  حالتی گفته می شود که در حالت عادی و در شرایطی که کنتاکتور غیر فعال است امکان عبور جریان از ترمینال وجود ندارد. در این حالت تنها در زمانی امکان عبور جریان وجود دارد که کنتاکتور فعال باشد. در واقع زمانی که کنتاکتور فعال می شود مدار NO بسته می شود. فرض کنید می خواهید با فعال شدن کنتاکتور یک لامپ نیز روشن شود. با اتصال لامپ به کنتاکت کمکی NO با فعال شدن کنتاکتور لامپ نیز روشن می شود و با غیر فعال شدن آن مدار مجدداً به حالت باز تغییر پیدا می کند.

Normally Close

حالت دوم Normally Close است که در شرایط عادی و حالتی که کنتاکتور غیر فعال است مدار نرمالی کلوز فعال است و امکان عبور جریان از آن وجود دارد. در شرایطی که کنتاکتور فعال می شود کنتاکت های کمکی NC باز می شود و امکان عبور جریان وجود ندارد.

بوبین در کنتاکتور وظیفه فعال کردن جریان برق کنتاکتور را بر عهده دارد. در واقع زمانی که به بوبین ولتاژی داده می شود کنتاکتور فعال می شود. ولتاژ بوبین یکی از مهم ترین مواردی است که باید در هنگام خرید به آن دقت نمود. بوبین ها انواع مختلفی دارند که با برق AC یا DC و رنج ولتاژ گوناگونی قادر به فعالیت هستند که این موضوع در مشخصات کاری کنتاکتورها توسط شرکت سازنده ذکر می شود. به عنوان مثال یک کنتاکتور 32 آمپر ممکن است با بوبین 220 ولت AC و یا بوبین 24 ولت DC ساخته شود. در صورتی که بدون توجه به مشخصات بوبین یک کنتاکتور، ولتاژ غیر مجازی به غیر از حالت استانداردی که کارخانه ذکر کرده است به کنتاکتور داده شود امکان سوختن بوبین و خرابی کنتاکتور وجود خواهد داشت. بنابراین به جهت فعالسازی کنتاکتور حتماً ولتاژ استاندارد ذکر شده توسط کارخانه را به بوبین متصل نمایید.

مشخصات فنی کنتاکتور

کنتاکتور ها دارای مشخصات فنی مهمی هستند که مصرف کننده قبل از خرید می بایست حتماً از آن ها اطلاع کافی داشته باشد. این مشخصات شامل ولتاژ نامی، جریان نامی، ولتاژ لحظه ای، تیپ کنتاکتور و مشخصات دیگری است که با علائم اختصاری به خصوصی در لیبل کنتاکتور درج می شود.

ولتاژ نامی کنتاکتور (Ue)

به رنج ولتاژ مجازی گفته می شود که کنتاکتور قادر به فعالیت در آن می باشد. اتصال ولتاژی بیش از ولتاژ نامی اعلام شده توسط سازنده سبب خرابی و آسیب به کنتاکتور می شود.

ولتاژ عایقی کنتاکتور (Ui)

به ولتاژ عایقی مابین کنتاکت ها با یکدیگر و یا با بدنه ولتاژ عایقی گفته می شود. این ولتاژ حداکثر میزان تحمل ولتاژ در هنگام جرقه زنی و آرک می باشد.

حداکثر ولتاژ عایقی در یک زمان مشخص (Uimp)

به حداکثر ولتاژی که در یک لحظه در هنگام وصل جریان می تواند توسط کنتاکتور تحمل شود ولتاژ Uimp گفته می شود.

ولتاژ بوبین (Uc)

به مقدار ولتاژی که لازم است به جهت فعالسازی کنتاکتور به بوبین آن اعمال گردد.

جریان مجاز کنتاکتور (Le)

به میزان جریانی که یک کنتاکتور مجاز به عبور آن می باشد.

بر روی کنتاکتورها عباراتی نظیر AC3 ،AC1 دیده می شود. این عبارات مربوط به سازگاری کنتاکتور با جریانی است که قرار است از آن عبور کند. در واقع از آنجایی که قطع و وصل جریان تجهیزات برقی مختلف با یکدیگر متفاوت است نیاز به علائم مشخصی است تا بیان کند آیا کنتاکتور مورد نظر ما مناسب برای مصرف کننده ما است یا نه. به عنوان مثال جریان وصل یک الکتروموتور با جریان وصل تجهیزات روشنایی تفاوت زیادی دارد در اینجا نیاز است تا علائمی بیان کند که چه کنتاکتوری مناسب برای هر یک از این جریان ها می باشد.

بر روی لیبل نیم کنتاکتورها ممکن است عبارتی نظیر Ith یا Ith1 و… را مشاهده کنید. این عبارت بیان می کند که یک کنتاکتور در حالت باری AC1 چه مدت زمانی می تواند جریان برق را به صورت ثابت و برقرار حفظ نماید. مدت زمان فعالیت کنتاکتور در حالت AC1 به سه شرایط جریان شیفتی، جریان هفتگی و جریان دائم تقسیم بندی می شود.

جریان شیفتی (Ith): در این حالت از تیغه های کنتاکتور امکان عبور جریان نامی استاندارد به مدت زمان 8 ساعت بلامانع و مورد تایید است.

جریان هفتگی (Ith1): در این حالت امکان عبور جریان نامی استاندارد به مدت زمان یک هفته مورد تایید می باشد.

جریان دائم (Ith2): به میزان جریانی که به صورت نامحدود می تواند از تیغه های کنتاکتور بدون بروز مشکل عبور نماید.

هنگام خرید کنتاکتور به چه مواردی دقت کنیم؟

ولتاژ نامی کنتاکتور مورد نیاز خود را با توجه به ولتاژ عادی خط مورد نظر خود انتخاب کنید.

میزان ولتاژ عایقی یک کنتاکتور باید بیشتر از ولتاژ نامی باشد یا در بدترین شرایط به صورت مساوی باشد.

نوع کنتاکتور مورد نیاز خود را متناسب با مصرف کننده انتخاب نمایید.